بورس های کالایی را می توان یکی از ابزارهای قدرتمند صادراتی به شمار آورد که به جای ساز و کارهای بوروکراتیک ، فضایی شفاف و رقابتی را پیش روی صادرکنندگان قرار می دهد. کاهش هزینه های مبادله ، تضمین کیفیت و ویژگی های فنی ، کاهش ساز و کارهای اداری ، چابکی امر صادرات ، حمایت های قانونی ، حقوقی و اداری در چارچوب بورس های کالایی را می توان از ویژگی های این مهم برشمرد.

وجود تالارهای صادراتی در بورس های کالایی داخلی همچون بورس کالا و یا بورس انرژی را می توان به عنوان ابزار بزرگی برای رونق صادرات به شمار آورد. این در حالی است که مکانیزم بورس های کالایی در ایران و یا سایر کشورها ، یکی از ساده ترین و مهم ترین ابزارها و بسترهای معاملاتی در جهت رونق صادرات هستند مخصوصاً کشورهایی که هم اکنون در مسیر رونق صادرات قرار گرفته اند. نگاهی به تجربه کشورهای دیگر و سایر بورس های کالایی نشان می دهد که در ابتدا نگاه بورس های کالایی بر واردات مواد اولیه و یا تزریق کالا به بازارهای داخلی قرار داشته  ولی به مرور زمان و ایجاد بلوغ نسبی در واحدهای تولیدی ، توجه به بازارهای صادراتی ، به اولویت بورس ها تبدیل شده است.

این مسیر ترقی به صراحت در بورس های کالایی ایران همچون بورس کالا و یا بورس انرژی خودنمایی می کند یعنی ورود به بازارهای صادراتی در دستور کار قرار گرفته و زیرساخت های آن نیز با فراگیری مطلوبی برای عرضه کالاهای صادراتی آماده شده است. نکته مهمی که در این بین وجود دارد را می توان عدم مدیریت دست ساخته واحدهای تولیدی و یا عرضه کننده به شمار آورد زیرا در بورس های کالایی به کمک شفافیت مثال زدنی آنها، اعمال نفوذ و یا برخی ارتباطات خاص ، فایده ای نداشته و روند طبیعی عرضه، تقاضا و رقابت است که چهره نهایی محموله های صادراتی را ترسیم خواهد کرد. این ویژگی مهم از آن جهت اهمیت بیشتری پیدا می کند که فضا برای ورود تجار خرده پا و یا شرکت های خارجی فراهم شده و فرآیند معاملاتی نیز دیگر در چارچوب بورس های کالایی انجام می شود نه بخش های دولتی و یا خصوصی. در نهایت به کمک عرضه صادراتی در بورس های کالایی ، فرآیند بازاریابی فروشندگان ، معرفی کالا و تعیین قیمت های تعادلی به سهولت انجام پذیرفته و هزینه ها و ریسک های صادراتی نیز به حداقل خود کاهش می یابد.

در خصوص بورس های کالایی در ایران هم در بورس انرژی و هم در بورس کالا رینگ  صارداتی فعال بوده و هست و فرآیند صادرات با سهولت بالایی در این بازارها انجام می پذیرد. واقعیت آن است که تجربه و عملکرد بورس انرژی در خصوص صادرات قوی تر از بورس کالا بوده و در این فاز رقابتی بین بورس ها ، بورس کالا نیز با برنامه ریزی بلند مدت ، در تلاش است تا جای پای خود را در بازارهای صادراتی بر جای گذاشته و برپایه تعریف برخی زیرساخت های مورد نیاز ، حجم صادرات خود را افزایش دهد.

هم اکنون در بورس انرژی غالباً فرآورده های نفتی و حلال ها در عرضه های صادراتی وجود داشته هرچند که برخی دیگر از کالاها همچون گاز مایع نیز مورد داد و ستد قرار می گیرد. به عنوان مثال در آذرماه نفتای سنگین ، میعانات گازی  ، نفت سفید ، گاز مایع ، سوخت هوایی ، نفت گاز ( گازوئیل ) و حلال ها همچون حلال 402 عرضه شده است. این پراکندگی عرضه نشان می دهد که تجار داخلی و بین المللی به سادگی و سهولت می توانند کالاهای مورد نیاز خود را در بورس کالا خریداری شده و به مقاصد مورد نظر انتقال دهند.

تجربه نشان داده است که عمده بازارها برای فرآورده های نفتی ، کشورهای همجوار همچون عراق ، افغانستان ، پاکستان ؛ ارمنستان و نخجوان بوده و برای مواد خام همچون گاز مایع و یا نفتا به عنوان خوراک پتروشیمی ها ، بازارهای مختلفی مد نظر قرار داشته است. در بورس کالا هم اکنون مهمترین کالایی که در رینگ صادراتی مورد معامله قرار می گیرد را قیر نفتی تشکیل داده ولی رونق چندانی ندارد که البته ضعف بازارهای جهانی را باید یکی از مشکلات برجسته آن به شمار آورد.

مکانیزم صادرات از بورس های کالایی

پس از پیدا کردن مشتری و قطعی بودن تقاضای خرید ، شیوه اصلی در بورس های کالایی بر مبنای رقابت است یعنی در غالب اوقات ، برای عرضه ای مشخص حتی به مقصدی معین ، چندین خریدار وجود داشته که هرکدام با توجه به توانمندی های تجاری و مالی ، قطعاً قیمتی را برای خود لحاظ می کنند. این ویژگی مهم معاملاتی ، تا حدودی فرآیند صادراتی را دشوار ساخته ولی موجب می شود که خریدار نهایی ، خود به کمک افراد بومی ، به ورود به ساز و کار بورس توجه نشان دهد. این در حالی است که شرکت های معتبر بین المللی نیز می توانند به صورت مستقیم در این ساز و کار وارد شده و با دریافت کد بورسی ، اقدام به خرید کنند.

برای خرید در بورس های کالایی در ابتدا خریدار و یا همان صادرکننده نیاز خواهد داشت تا به کمک یکی از شرکت های کارگزاری ، کد بورسی معتبر دریافت کرده و از طریق کارگزار معرف ، به تالار معاملاتی وارد شود زیرا ورود مستقیم به بورس بدون کمک کارگزار غیرممکن است که البته الزامات قانونی این شرایط را ایجاد کرده همچنین بخش بزرگی از فعالیت ها به کمک شرکت های کارگزاری انجام می شود.

برای خرید در بورس های کالایی مخصوصاً بورس انرژی و پس از قطعی شدن عرضه ها ، از طریق کارگزار بخشی از مبلغ قرارداد به صورت تضمین پرداخت شده و پس از طی فرآیند رقابت در تالار صادراتی و برنده شدن خریدار ، پروفورم به نام به همراه ویژگی های کالایی و همچنین شماره حساب معتبر ارائه می شود که البته حساب های ریالی و یا ارزی هر دو در دسترس خواهد بود. پس از تحویل کالا ، تسویه وجه و همچنین اتمام فعالیت های اجرایی و تجاری ، وجه ضمانت اولیه نیز بازپرداخت شده و نهایتاًمعامله پایان می پذیرد. این در حالی است که در صورت وجود تقاضایی مطلوب ، حتی در مکانیزم مشورتی در واحدهای کارگزاری ، می توان عرضه هایی فراخور تقاضای موجود را در بورس های کالایی تهیه کرد که می تواند توان خرید و صادرات شرکت های معتبر را چند برابر سازد. این فرآیند را می توان ساده ترین شیوه صادرات مخصوصاً برای حامل های انرژی و فرآورده های نفتی به شمار آورد که به جای ساز و کارهای رایج در شرکت ملی نفت ایران و یا شرکت های تولیدی ، تنها با مراجعه به یک  کارگزار در بورس های کالایی ، قابل تحقق است. از سوی دیگر در بورس های کالایی کیفیت ، زمان تحویل ، بسته بندی و سایر ویژگی ها تضمین شده و استاندارد بودن فعالیت ها قطعی و قابل پیگیری است.

هم اکنون تمامی ویژگی ها ، آدرس و اسامی شرکت های کارگزاری و بورس های کالایی در دسترس است و با یک جستجوی ساده حتی می توان حجم ، زمان ، ویژگی های فنی ، بسته بندی و حتی زمان تحویل محموله های صادراتی را در بازه های زمانی مختلف به دست آورد.